Op zaterdag 16 november 2024 vond de presentatie plaats van deel 124 in de reeks Werken van de Linschoten-Vereeniging. "Een burgerman op avontuur. Herinneringen en schetsen van de reis van Jan Jacob Bertold naar Nederlands-Indië, 1818-
1819" is bezorgd door Sjoerd de Meer.

Bertold werd geboren op het Amsterdamse eiland Kattenburg, waar veel scheepsbouwers, havenarbeiders en zeemanslieden woonden. Zijn vader, een Duitse immigrant, was broodbakker, maar Jan Jacob wilde avonturen beleven en koos voor de zee. Hij leerde het zeemansleven in de praktijk en klom op tot tweede stuurman. Hij maakte reizen naar de Oostzee, Frankrijk, Suriname en als laatste, in 1818-1819, naar Nederlands-Indië. Daarna vestigde hij zich als winkelier in tabak, thee en koffie en later als tabaksfabrikant in Amsterdam. In 1856 vertrouwde hij zijn herinneringen aan de reis naar Nederlands-Indië toe aan het papier. Het is het verhaal van een ‘burgerman’ die op elke bladzijde zondigt tegen de spellingregels, maar boeiend, eerlijk en droogkomisch schrijft. Hij bezocht onder andere Kaapstad en de omgeving van Batavia. In zijn tekst nam hij 45 aquarellen en twee tekeningen op die samen een mooi beeldverhaal vormen. Bertolds geïllustreerde reisverhaal wordt nu uitgegeven met een inleiding en annotaties. Het vormt een belangrijke bron voor de kennis van de vroeg-negentiende-eeuwse geschiedenis van de Nederlandse vaart op Indië.

Dit unieke egodocument wordt bewaard in de collectie van Het Scheepvaartmuseum te Amsterdam. Het is al ruim dertig jaar geleden ‘ontdekt’ door de bezorger, Sjoerd de Meer. Al die jaren bleef het handschrift aan hem trekken en nu verschijnt het dan eindelijk in boekvorm. Het is meteen een goede gelegenheid voor de Linschoten-Vereeniging om ook weer eens naar Het Scheepvaartmuseum te trekken.

Deze middag werd georganiseerd in samenwerking met de Vereeniging Nederlandsch Historisch Scheepvaart Museum.

Het programma zag eruit als volgt:

10.00 uur: inloop via de hoofdingang van Het Scheepvaartmuseum en de mogelijkheid om de tentoonstellingen te zien; neemt u s.v.p. uw museumkaart of andere kortingskaart mee

12.30 uur: Ontvangst met koffie en thee

13.00 uur: Welkom door Jeroen van der Vliet, hoofd collecties, namens Het Scheepvaartmuseum en de Vereeniging Nederlandsch Historisch Scheepvaart Museum

13.05 uur: Welkom door Tristan Mostert, voorzitter van de Linschoten-Vereeniging

13.10 uur: Digitaliseren van technische tekeningen en handschriften. Lezing door Marja Goud, hoofd bibliotheek van Het Scheepvaartmuseum

13.30 uur: Het scheepje van de Linschoten-Vereeniging. Lezing door Diederick Wildeman, Linschoten-lid en senior conservator zeevaartkunde & bibliotheekcollecties van Het Scheepvaartmuseum

13.50: Mogelijkheid tot het stellen van vragen

14.00 uur: Koffie- en theepauze

14.30 uur: De ontdekking van Insulinde. Op reis in Nederlands-Indië in de negentiende eeuw. Lezing door Rick Honings, neerlandicus en als Scaliger-hoogleraar verbonden aan de Universiteit Leiden. Zijn onderzoek richt zich op de negentiende-eeuwse en Nederlands-Indische literatuur.

Het ‘prachtig ryk van Insulinde dat zich daar slingert om den evenaar, als een gordel van smaragd’. Met die woorden verheerlijkte Multatuli Nederlands-Indië in zijn Max Havelaar (1860). In de vroege negentiende eeuw, na de opheffing van de VOC, werd de Indonesische archipel bestuurd als een kolonie van Nederland. Vanaf dat moment gingen allerlei soorten reizigers op pad om Java, Sumatra en de ‘buitengewesten’ te verkennen: natuuronderzoekers, predikanten, zendelingen, taalgeleerden, ambtenaren, militairen en gelukszoekers. Zij schreven volop reisverhalen om het ‘moederland’ te informeren over het koloniale project. Hoe reisden ze in die periode door ‘Insulinde’?

In deze lezing volgen we vier negentiende-eeuwers op hun reis door de kolonie: de natuuronderzoeker Caspar Georg Carl Reinwardt, de predikant Sytze Roorda van Eysinga, de militair Nikolaas Willem Schmal en de Oostenrijkse wereldreiziger Ida Pfeiffer. Welke woorden gebruikten ze om uiting te geven aan hun ervaring van de tropen? Hoe presenteerden ze zichzelf in hun werk? En wat zeggen de publicaties van deze negentiende-eeuwers over hun manier van denken?

15.15 uur: Een burgerman op avontuur. Lezing door Sjoerd de Meer, bezorger van dit deel

15.50: Mogelijkheid tot het stellen van vragen

16.00: Aanbieding van het eerste exemplaar van Een burgerman op avontuur aan Diederick Wildemans, die Het Scheepvaartmuseum vertegenwoordigde.

16.15 uur: Napraten en borrel

17.00 uur: Afsluiting

Met dank aan Saffron Pape voor de foto's.