Verhalen over reizen bepalen ons beeld van de wereld – niet alleen in het verleden, maar ook in het heden, zoals de VPRO Reisseries op een indrukwekkende wijze laten zien. De Linschoten-Penning – voor het eerst in 1998 uitgereikt – is bestemd voor een persoon, of een groep personen of een organisatie die – in welke vorm dan ook – aan de doelstelling van de Vereeniging bijdraagt, d.w.z. de bevordering van de belangstelling voor en kennis omtrent het reisverhaal. De Linschoten-Penning is vaak toegekend aan personen die bijzondere publicaties hebben gerealiseerd. Dit jaar heeft de jury besloten de penning toe te kennen aan de VPRO Reisseries.
In een periode van tien jaar heeft de redactie van de VPRO Reisseries een indrukwekkend oeuvre van reisverhalen tot stand gebracht. Het zijn er meer dan 40 als we goed geteld hebben. De geografische spreiding is enorm: naast series die zich in Europa afspelen – zoals bijvoorbeeld Kunst in Europa, zijn er meer dan twintig series die de toeschouwer meennemen naar Afrika, Azië en de Amerika’s. Steeds weer lukt het de wisselende presentatoren om een verrassende insteek te vinden. Terwijl sommigen hun verhaal op een zeer persoonlijke manier benaderen (zie bijvoorbeeld Het Duitsland van mijn moeder en ook Van Dis in Indonesië) kiezen andere presentatoren er juist weer voor om bekende clichés nader te onderzoeken. Een voorbeeld is de reisserie Dwars door Afrika waar correspondent Bram Vermeulen zich afvraagt of Afrika ook daadwerkelijk zo “booming” is zoals iedereen beweert.
Juist door de verschillende aanpakken ontstaat er een zeer gedifferentieerd en caleidoscopisch beeld van de wereld. De VPRO Reisseries zijn geen formuleprogramma, maar zorgvuldig gerechercheerde vensters in een mondiaal verweven wereld waarin televisiekijkers niet altijd makkelijk hun weg vinden. Denk bijvoorbeeld aan de series Droomland Amerika, Arm en rijk, Allah in Europa, of ook Van Moskou tot Magadan. Deze en andere series snijden relevante en gevoelige thema’s aan, soms op kritische wijze. De politiek voert echter nooit de boventoon: het zijn de mensen en hun verhalen en vaak ook hun geschiedenis die op een indrukwekkende manier in beeld worden gebracht. De plekken die bezocht worden zijn niet alleen decor, maar worden vanuit een oprechte interesse en toewijding geportretteerd. Dat is ook voor presentatoren soms een uitdaging. Thomas Erdbrink, presentator van de reisserie Onze man in Teheran waarin hij op zeer persoonlijke wijze het leven in Teheran vertelt, mag daar nu niet meer als journalist werken.
Net zoals bij historische reisverhalen spelen ook bij reisseries beelden een belangrijke rol. De jury is onder de indruk hoe de makers er steeds weer in zijn geslaagd om televisiekijkers met onverwachte cameraperspectieven te verrassen. Naast de inzet van drones lukt het de vrouwen en mannen achter de camera’s op een indrukwekkende manier beelden te creëren die de series een ongebruikelijke visuele diepte geven.
Ons viel nog iets anders op: veel van de reisseries hebben een bijzondere historische diepte. Denkt u bijvoorbeeld aan de serie Beagle, in het kielzog van Darwin uit 2013 waarin de reis van Charles Darwin herhaald wordt. Kijkers leerden niet alleen iets over de veranderende relatie van mens en natuur, maar ook over de geschiedenis van de biologie en de avonturen en de tijd waarin Charles Darwin leefde. Ook in de serie Rond de Noordzee, die nu wordt uitgezonden, worden de kijkers uitgenodigd om de Noordzee niet alleen vanuit een contemporaine, maar ook vanuit een historisch perspectief te bekijken.
In de afgelopen tien jaar zijn de VPRO Reisseries uitgegroeid tot een instituut. Elk jaar is het weer spannend waar de reizigers ons nu weer mee naar toe gaan brengen. Haast zeker is dat we weer verrast zullen worden door sterke, inlevende en beeldende onderzoeksjournalistiek. De Linschoten-Vereeniging, in 1908 opgericht door liefhebbers van het reisverhaal, brengt delen uit van belangrijke historische reizen. De VPRO brengt nu het modernere genre van de journalistieke reis tot een hoogtepunt. Voor de productie van deze reisverhalen rijken wij vandaag met veel plezier de Linschoten-Penning uit.
Jury van de Linschoten Penning:
Alicia Schrikker, Ruud Paesie, Andreas Weber
Leiden en Amsterdam, 29 juni 2019
