In 2021 was het 400 jaar geleden dat de Banda-eilanden gewelddadig werden ontvolkt. Boekpublicaties, krantenberichten en congressen herinnerden ons dat jaar aan deze gewelddadige geschiedenis. Maar als er een initiatief is geweest dat die moeilijke geschiedenis bespreekbaar maakte en in conversatie bracht met het hedendaagse Banda, dan is het wel de online tentoonstellingswebsite Pala - Nutmeg tales of Banda van het Westfries Museum in Hoorn. Deze website neemt je mee op reis naar dat verleden aan de hand van fragmenten van geschreven en mondeling overgeleverde reisverhalen uit die tijd zelf, maar ze brengt je ook naar het Banda van vandaag de dag en laat zien hoe mensen daar het koloniale geweld herinneren en herdenken. De nootmuskaat, door Amitav Ghosh een vloek genoemd, vormt hier het aanknopingspunt van de vele verhalen. Een multimediale en meerstemmige aanpak inspireert en maakt nieuwsgierig naar het Banda van nu en van toen.
Met veel liefde voor detail slaagt de tentoonstelling erin om stemmen bij elkaar te brengen die nooit eerder bij elkaar zijn gebracht. Het biedt daarmee een blik op Banda in heden en verleden met een ongekende diepgang. Het is daarom met veel plezier dat de Linschoten-Vereeniging dit jaar de Linschoten-Penning aan het Westfries Museum in Hoorn uitreikt. Belangrijk om hier te onderstrepen is dat deze tentoonstelling voortkwam uit intensieve samenwerking en op vele schouders rust. Zo was er de elftallige redactieraad van historici, antropologen, een psycholoog en twee museumdirecteuren. Zij werkten weer samen met een breed scala aan auteurs, ontwerpers, filmmakers én nazaten uit Indonesië, Banda, Nederland en elders in de wereld. Het colofon telt niet voor niets 54 namen. Zo kwam de jury van de Linschoten-Penning er pas na selectie achter dat een van de medewerkers aan het project Tristan Mostert is, de huidige voorzitter van de Linschoten-Vereeniging. Een beetje ongemakkelijk voor hem misschien, maar zeker geen reden voor de jury om niet dit fantastische project van het Westfries Museum te eren met de Penning.
De Linschoten-Penning, die voor het eerst in 1998 werd uitgereikt, is bestemd voor een persoon, of een groep personen of een organisatie die, in welke vorm dan ook, aan de doelstelling van de Vereeniging bijdraagt, dat wil zeggen de
bevordering van de belangstelling voor en kennis omtrent het reisverhaal, meer in het bijzonder binnen de Nederlandse letterkunde.
Pala, nootmuskaat in het Indonesisch, en de uitroeiing van een groot deel van de Bandanese bevolking in 1621 zijn het centrale onderwerp van de online tentoonstelling die in het midden van de coronapandemie is opgezet. De tentoonstelling biedt lezers, kijkers en luisteraars niet alleen een nieuwe, meerstemmige blik op het verleden, het is een virtuele reis naar het heden. Hoe hebben de gebeurtenissen in 1621 levens, families, gemeenschappen en samenlevingen gevormd? Hoe worden de gebeurtenissen door verschillende groepen herinnerd? De makers van de online tentoonstelling formuleren een genuanceerd beeld en laten veel stemmen horen, veelal uit Banda zelf. Naast historici, antropologen en archeologen komen ook filosofen, botanici, fotografen, filmmakers, nootmuskaattelers, familieleden en ook nakomelingen van de Banda Eli en Banda Elat gemeenschap, die nu op Kei Besar wonen, aan het woord.
De voorouders van deze families hebben de verschrikkelijke gebeurtenissen rond 1621 van dichtbij meegemaakt. Hun herinneringen worden van generatie tot generatie in de vorm van onotani doorgegeven. Deze onotani zijn gezongen verhalen over de reis van de Bandanese voorouders naar de Kei Eilanden. De herinneringen van de Banda Eli en Banda Elat gemeenschap zijn de meest aangrijpende onderdelen van de tentoonstelling.
En daarin zit hem dan ook de kracht van dit bijzondere project: mondeling doorgegeven verhalen worden op een innovatieve manier met gedrukte reisverhalen - bijvoorbeeld dat van François Valentijn - in gesprek gebracht. Naast teksten, bestaat de tentoonstelling uit meer dan zeven uur videomateriaal, ruim honderd illustraties en tientallen audiofragmenten. Door de combinatie van beelden, geluidsfragmenten, gesproken, en geschreven tekst ontstaat een rijkgeschakeerd beeld hoe de gebeurtenissen van 1621 doorwerken naar het heden. De vormgeving van de site is strak en helder. Daardoor komen alle elementen er heel goed uit: het nodigt continu uit om verder te dwalen door de website.
Tot slot: vanaf eind 2021 kunnen bezoekers op een bijzondere reis gaan die verleden en heden op een ongekende manier bij elkaar brengt. De jury van de Linschoten Penning feliciteert het Westfries Museum en de vele makers met Pala - Nutmeg Tales of Banda en hoopt dat de tentoonstelling in de toekomst nog veel meer bezoekers tot nadenken zal aanzetten. In een samenleving waarin individualisering en polarisatie soms de norm lijken, is een reisverhaal dat bijdraagt aan begrip en verbinding een ware verademing.
De jury feliciteert het Westfries Museum in Hoorn van harte met de toekenning van de Linschoten-Penning 2023!
24 juni 2023
De jury van de Linschoten-Penning 2023
Johan Francke, Alicia Schrikker, Andreas Weber